وقتی در سال2018۲۰۱۸ اپل اولین آیفونهای eSIM را معرفی کرد، دنیا به سرعت به سمت حذف سیمکارت فیزیکی رفت. امروز در بیش از 190 کشور، مسافران در فرودگاه با یک QR کد خط جدید میگیرند، در اروپا میتوانید در یک ثانیه اپراتور عوض کنید و حتی در کشورهای همسایه مثل ترکیه و امارات، eSIM به بخشی عادی از زندگی دیجیتال تبدیل شده است. اما در ایران، بعد از هفت سال آزمایش، هنوز فقط چند صد هزار نفر (آن هم در طرحهای خاص همراه اول و ایرانسل) به این فناوری دسترسی دارند. چرا؟ پاسخ رسمی همیشه یک جمله تکراری است: «در حال بررسی زیرساختها هستیم». اما واقعیت بسیار پیچیدهتر، اقتصادیتر و حتی سیاسیتر از این حرفهاست.
اولین و شاید مهمترین دلیل، درآمد مستقیم است. سیمکارت فیزیکی در ایران یک کالا است که مالیات، کارمزد فروشند، هزینه چاپ، بستهبندی و توزیع دارد و در نهایت برای اپراتور و دولت پول نقد میآورد. سالانه چند میلیون سیمکارت در ایران فروخته میشود. اگر این چرخه قطع شود، اپراتورها میلیاردها تومان درآمد سالانه را یکشبه از دست میدهند، بدون اینکه جایگزین مشخصی داشته باشند. eSIM این معدن کوچک اما مطمئن را خشک میکند.
دومین دلیل، کنترل است. در ایران هر سیمکارت جدید باید در لحظه خرید با کد ملی، چهره و سامانه شاهکار تأیید شود. این یعنی یک ایست بازرسی فیزیکی قوی که امکان ردیابی دقیق «چه کسی، کجا و کی» خط گرفته را میدهد. با eSIM این ایست بازرسی حذف میشود. کاربر با یک گوشی خام و فقط با اینترنت میتواند خط جدید بگیرد. دیگر نه فروشندهای هست، نه نمایندگی، نه امکان ردیابی دقیق محل فعالسازی. برای دستگاههای نظارتی، این یک نقطه کور بزرگ است که فعلاً حاضر نیستند با آن کنار بیایند.
سومین دلیل، زیرساخت است، اما نه به آن شکلی که فکر میکنید. سیستمهای قدیمی HLR/HSS که هنوز در ایران استفاده میشوند، برای پشتیبانی کامل eSIM نیاز به بازنویسی اساسی دارند. هزینه این کار برای هر اپراتور چند صد میلیارد تومان است و بازگشت سرمایه در کوتاهمدت صفر خواهد بود. پس منطقی است که ترجیح دهند همین سیستم فعلی را تا آخر عمر نگه دارند و eSIM را فقط در حد «پروژه نمایشی» حفظ کنند.
چهارمین دلیل، بازی رقابت است. همراه اول و ایرانسل هر دو میدانند که اولین اپراتوری که eSIM را عمومی کند، باید هزینههای سنگین زیرساختی، بازاریابی و آموزش را به تنهایی بپردازد و رقیب بعداً با هزینه کمتر وارد شود. این یک بازی کلاسیک که هیچکدام حاضر نیستند اول حرکت کنند. نتیجه؟ هر دو آرام آرام پیش میروند و eSIM در حد «آزمایشی» باقی میماند.
همچنین بخوانید: سیمکارت الکترونیکی یا eSIM چیست و چگونه کار میکند؟
و در نهایت، بازار خاکستری است؛ بهعبارتی حدود 60 درصد از گوشیهای وارداتی ایران به صورت غیررسمی که رجیستریشان با ترفندهای سیمکارت مسافری یا روشهای دیگر انجام میشود. اگر eSIM عمومی شود، این بازار چند صد میلیارد تومانی مختل شده، چون دیگر نمیتوان با سیمکارت فیزیکی ترفندی زد.
در نتیجه eSIM در ایران نه «نمیشود»، بلکه «نمیگذارند». تکنولوژی آماده است، گوشیها آمادهاند، حتی اپراتورها آمادهاند. اما تا وقتی سیمکارت فیزیکی پول مستقیم میآورد، کنترل هویت آسانتر است، هزینه ارتقا زیرساخت به عهده کسی نیفتاده و بازار خاکستری سود میدهد، eSIM عمومی نخواهد شد.
شاید روزی فشار کاربران، رقابت جهانی، یا تغییر سیاستها این قفل را بشکند. شاید هم مثل خیلی از فناوریهای دیگر، یک روز صبح بیدار شویم و ببینیم eSIM بدون هیچ سر و صدایی عمومی شده، اما تا آن روز، سیمکارت فیزیکی همچنان پادشاه بازار ایران است.
