اولین ویروس کامپیوتری در سال 1971 به نام برنامه “Creeper” توسط باب توماس ایجاد شد. این برنامه، نوعی تست امنیتی بود و قصد مخربی نداشت و پس از آلوده کردن سیستم، پیغام “I’m THE creeper. CATCH ME IF You can!” را روی مانیتور نشان می‌داد. از آن پس تا به امروز، انواع ویروس‌های مختلف با اهداف مخرب، کلاهبرداری و … وارد کامپیوتر و گوشی ما شدند؛ به همین دلیل برای رفع این خطر، نرم‌افزارهای آنتی ویروس (Antivirus) شکل گرفتند. هر چه ویروس‌ها قوی‌تر و مخرب‌تر شدند، آنتی ویروس‌ها هم خودشان را ارتقاء دادند تا جایی‌که می‌توان گفت به کمک آنها تقریباً 100 درصد از انواع ویروس و بدافزار مصون خواهیم ماند. در این مقاله از مجله تکنولوژی لیپک، دانستنی‌های آموزشی و جذاب دنیای ویروس‌ها و آنتی ویروس‌ها برای شما ارائه خواهیم کرد.
ویروس‌ها تقریباً می‌توانند به هر دستگاهی راه پیدا کنند؛ از رایانه‌های شخصی ویندوز و مک گرفته تا آیفون و اندروید. نکته جالب آنکه طبق آمارها، 26 درصد آلوده شدن کامپیوترها و تجهیزات خانه هوشمند (IoT) به ویروس، توسط اتصال دستگاه‌های اندرویدی به آنها اتفاق می‌افتد. با مشاهده آمارهای زیر می‌توان به وسعت این خطر امنیتی پی برد (آمارهای بیشتر را در این منبع انگلیسی مشاهده کنید):
ویروس نوعی برنامه ناخواسته است که بدون اجازه و اطلاع کاربر وارد سیستم می‌شود و می‌تواند خود را گسترش داده و بزرگ‌تر کند و به صورت آشکار یا پنهان، جهت خرابی سیستم یا آسیب به اطلاعات کاربر شود. ویروس‌های کامپیوتری از نظر نوع ساختار، نوع حمله، نوع آسیب‌رسانی و … به 10 دسته مختلف تقسیم می‌شوند. هر دسته از نظر میزان خطر و وسعت آسیب متفاوت است.
این نوع ویروس کامپیوتری معمولا در برنامه‌های مایکروسافت آفیس یافت می‌شود. فایل‌های ورد و اکسل مکان‌های مورد علاقه ویروس‌های ماکرو برای جاسازی خود هستند. ویروس‌های ماکرو زمانی که فایل‌ها را آلوده می‌کنند، اندازه آنها را افزایش می‌دهند، زیرا کد خود را پیوست می‌کنند. با اشتراک‌گذاری فایل‌های آلوده به سیستم‌های دیگر، ویروس ماکرو به آنها سرایت می‌کند.
یکی از قدیمی‌ترین انواع ویروس‌های کامپیوتری، ویروس‌های بخش راهاندازی سیستم مستقیماً وارد هسته رایانه شما می‌شوند و بر فرآیند راهاندازی یا «بوت» تأثیر می‌گذارند. در گذشته، این ویروس‌ها از طریق فلاپی دیسک پخش می‌شدند. امروزه آنها خود را به ایمیل یا USB می‌چسبانند.
تروجان‌ها یا اسب تروا، نام خود را از اسب چوبی عظیمی که یونانی‌ها برای ورود به شهر باستانی تروی خود را در آن پنهان کرده بودند، گرفته شده است. تروجان‌ها از مخرب‌ترین ویروس‌های رایانه‌ای هستند که توسط مجرمان سایبری استفاده می‌شوند. ویروس‌های تروجان در قالب نرم‌افزارهای معمولی هستند که توسط کاربر روی کامپیوتر نصب می‌شود. پس از نصب، ویروس‌ها به فایل‌های رایانه شما دسترسی پیدا کرده و داده‌های خصوصی شما را ضبط می‌کنند (پسوردها، اطلاعات بانکی و …).
ویروس‌های رونویسی معمولاً یک فایل را تصاحب می‌کنند و بدون اینکه شما متوجه شوید کد اصلی آن را پاک می‌کنند. پس از حذف، فایل‌های اصلی قابل بازیابی نیستند و داده‌ها از بین می‌روند. این ویروس‌ها اغلب از طریق پیوست ایمیل‌ها یا دانلود فایل‌ها در اینترنت پخش می‌شوند، بنابراین همیشه قبل از دانلود و باز کردن فایل‌ها، آنها را با آنتی ویروس اسکن کنید.
ربایندگان مرورگر جستجوهای اینترنتی شما را تحت کنترل می‌گیرند و شما را به صفحاتی هدایت می‌کنند که حتی نمی‌خواستید از آنها بازدید کنید. اگرچه به اندازه انواع دیگر ویروس‌ها خطرناک نیستند اما هنگام گشت‌وگذار در اینترنت به شدت آزاردهنده خواهند بود. اگر تعداد زیادی تبلیغات پاپ‌آپ را در سیستم خود تجربه می‌کنید یا مرورگر پیش‌فرض شما خودکار تغییر کرده است، به احتمال زیاد یک ویروس مرورگر دارید.
ویروس‌های اسکریپت‌نویسی وب، باگ‌های کوچک بسیار هوشمندانه‌ای هستند که در پس‌زمینه وب‌سایت‌های محبوب – معمولاً رسانه‌های اجتماعی – ترکیب می‌شوند. این ویروس‌ها خود را به عنوان لینک‌های عادی پنهان می‌کنند و شما را وسوسه می‌کنند که روی آنها کلیک کنید. سپس سرقت اطلاعات شما را شروع می‌کنند. این نوع ویروس می‌تواند به سرعت پخش شده و به داده‌های کاربران آسیب بزند.
یک ویروس چندشکلی هر زمان که تکثیر می‌شود تغییر می‌کند. این امر باعث می‌شود که اکثر برنامه‌های ضد ویروس برای شناسایی و حذف آنها به چالش بخورند. هنگامی که کامپیوتر شما به این نوع ویروس مبتلا شد، برای حذف فایل‌های شما، سرقت داده‌های شما و به طور کلی خرابکاری سیستم شما اختیارات کامل خواهد داشت. گرچه تعداد این نوع ویروس در جال افزایش است اما آنتی ویروس‌ها با تکنیک‌های اسکن پیچیده‌تری به مبارزه علیه آنها پرداخته‌اند.
یکی از رایج‌ترین انواع ویروس‌های که مخفیانه به حافظه رایانه شما راه پیدا می‌کنند و در آن ساکن می‌شوند. ویروس‌های مقیم می‌توانند از پیوست‌های ایمیل، دانلودهای آلوده یا فایل‌های به اشتراک‌گذاشته‌شده تکثیر شوند و سپس هر زمان که رایانه شما عمل خاصی را انجام داد فعال می‌شوند و حتی می‌توانند خود را به نرم‌افزار ضد ویروس متصل کنند و از ابزاری را که وظیفه حذف آن را دارد کلاهبرداری کنند.
این ویروس‌های انعطاف‌پذیر که گاهی «ویروس‌های چندبخشی» هم نامیده می‌شوند در حال افزایش هستند. در حالی که بیشتر ویروس‌ها یا به بخش بوت مرکزی کامپیوتر یا از طریق فایل‌های آن حمله می‌کنند، یک چندبخشی می‌تواند هر دو را انجام دهد. پیشگیری از یک ویروس همه‌کاره دشوار است که این امر نرخ رشد سریع چندبخشی را در سال‌های اخیر توضیح می‌دهد. این نوع ویروس معمولاً از طریق فایل‌های exe منتشر می‌شوند و فضای حافظه را اشغال می‌کنند؛ تا آنکه خطایی نظیر «کامپیوتر شما دارای حافظه مجازی کم است» و نیز کاهش ناگهانی سرعت کامپیوتر اتفاق بیافتد.
ویروس‌های پرکننده فضا که به عنوان «ویروس‌های حفره» نیز شناخته می‌شوند، فضاهای خالی یک کد برنامه را پیدا کرده و با افزودن کد خود، مستقیماً وارد آن می‌شوند. به این ترتیب، آنها اندازه فایل‌ها را تغییر نمی‌دهند و تشخیص حضورشان در سیستم را بسیار سخت می‌کند. اکثر برنامه‌های آنتی ویروس به سختی می‌توانند ویروس‌های فضا پرکُن را شناسایی و خنثی کنند، اما خوشبختانه ایجاد چنین ویروس‌هایی نیز بسیار سخت است و به همین دلیل کمتر شاهد آن هستیم.
به جز ویروس‌ها، چندین نوع بدافزار (Malware) نیز وجود دارد که می‌توانند به کامپیوترها آسیب بزنند. بدافزارها نیز توسط آنتی ویروس‌ها شناسایی و حذف می‌شوند. در جدول زیر می‌توانید لیست آنها را مشاهده کنید (برای اطلاعات کامل‌تر می‌توانید از این منبع انگلیسی استفاده کنید).
| نوع بدافزار | کاری که انجام می‌دهد | نمونه واقعی |
| Ransomware (باج‌افزار) | دسترسی قربانیان به داده‌هایشان را مسدود می‌کند تا مبلغ مورد نظر هکر را پرداخت کنند. | RYUK |
| Fileless Malware | در فایل‌هایی که مربوط به سیستم‌عامل هستند تغییراتی ایجاد می‌کند. | Astaroth |
| Spyware (جاسوس‌افزار) | داده‌های فعالیت کاربر را بدون اطلاع آنها جمع‌آوری می‌کند. | DarkHotel |
| Adware (تبلیغ‌افزار) | تبلیغات ناخواسته نمایش می‌دهد. | Fireball |
| Trojans | خود را به عنوان کد سالم و مفید پنهان می‌کند. | Emotet |
| Worms | از طریق یک شبکه با تکثیر خود پخش می‌شود. | Stuxnet |
| Rootkits | به هکرها کنترل از راه دور دستگاه قربانی را می‌دهد. | Zacinlo |
| Keyloggers | ضربه‌های صفحه‌کلید کاربران را رصد و شناسایی می‌کند. | Olympic Vision |
| Bots | سیل گسترده‌ای از حملات را راهاندازی می‌کند. | Echobot |
| Mobile Malware | دستگاه‌های تلفن همراه را آلوده می‌کند. | Triada |
| Wiper Malware | اطلاعات کاربر را بدون امکان بازیابی پاک می کند. | WhisperGate |
آنتی ویروس راهکاری امنیتی و نرم‌افزاری برای مقابله با ویروس‌های رایانه‌ای و سایبری است. آنتی ویروس (به معنی ضد ویروس) یا تعریفی به‌روزتر آنتی مالور (ضد بدافزار)، نرم‌افزاری است که روی برنامه‌های کامپیوتر، گوشی‌های هوشمند و …، نظارت کرده و هر فعالیت مشکوکی را شناسایی و خنثی می‌کند.
آنتی ویروس‌ها همچون یک سپر امنیتی، از سیستم در برابر ویروس‌ها، بدافزارها، جاسوس‌‌افزارها، تروجان‌ها، روکیت‌ها، حملات فیشینگ، حملات اسپم و سایر تهدیدات سایبری محافظت می‌کند. نرم‌افزار آنتی ویروس عمل پیشگیری از آلودگی به ویروس‌ها را انجام می‌دهد و همچنین نه تنها ویروس را از بین می‌برد، بلکه از ورود ویروس‌هایی که احتمال آلوده کردن سیستم شما را داشته باشد، جلوگیری می‌کند.
آنتی ویروس به‌طور لحظه‌ای (Real-time) و مستمر به دنبال فایل‌ها، کدها و برنامه‌هایی می‌گردد که در سیستم شما ناشناس، مزاحم یا آلوده باشند تا به سرعت حذف یا قرنطینه شوند. نسخه‌های امروزی آنتی ویروس قابلیت‌های امنیت آنلاین (Internet Security) را نیز ارائه می‌کنند تا از نفوذ ویروس‌های آنلاین، باز شدن کدهای مخرب در وبسایت‌ها و … جلوگیری کنند. به‌طور کلی آنتی ویروس‌ها خدمات زیر را ارائه می‌دهند:
آنتی ویروس قوی به‌طور خودکار به روز می‌شوند تا از سیستم در برابر آخرین ویروس‌ها و سایر انواع بدافزار محافظت کنند. به همین دلیل باید علاوه‌بر انتخاب آنتی ویروس مناسب، نسبت به بروزرسانی مستمر آن مطمئن شوید.
آنتی ویروس‌ها هم مانند هر نرم‌افزار دیگر، در نسخه‌های مختلف رایگان و پولی عرضه می‌شوند. عموماً نسخه‌های رایگان، بخش محدودی از قابلیت‌های امنیتی آنتی ویروس را ارائه می‌کنند و نسخه‌های پولی، حفاظت صد درصدی از کلیه درگاه‌های احتمالی ورود یا حضور ویروس‌ها را بر عهده خواهند داشت. استفاده از آنتی ویروس رایگان بهتر از نداشتن آنتی ویروس است اما ممکن است سیستم شما را با خطرات امنیتی متعدد مخصوصاً در برابر حمله‌های پیشرفته مواجه کند.
در مقابل اما نسخه‌های کامل و غیر رایگان آنتی ویروس‌ها، مزایای قابل توجهی دارند که نمی‌توان به راحتی از آنها گذشت؛ از جمله موارد زیر:
هر آنتی ویروس از نظر قدرت شناسایی فایل‌های مخرب، قدرت پاکسازی، میزان تاثیر منفی بر سرعت سیستم، الگوریتم شناسایی ویروس‌ها و … با هم تفاوت دارند؛ اما به‌طور کلی یک آنتی ویروس خوب باید از ویژگی‌های زیر برخوردار باشد.
از بین صدها آنتی ویروس خانگی و سازمانی در سطح جهان، چند برند اعتبار بسیار بیشتری دارند. همانطور که در مقاله بهترین آنتی ویروس ویندوز توضیح دادیم، به‌طور خلاصه می‌توان 10 آنتی ویروس برتر جهان را در لیست زیر مشاهده کرد. توجه داشته باشید که اکثر برندهای زیر، نسخه‌های موبایلی خود را برای استفاده در گوشی‌های هوشمند نیز ارائه کرده‌اند.
در ویندوز 10 و ویندوز 11، آنتی ویروس Windows Defender در برابر ویروس‌ها، تروجان‌ها، باج‌افزارها و بدافزارها از سیستم محافظت می‌کند و در کنار آن، سایر ویژگی های امنیتی ویندوز را نیز مدیریت می‌کند. آنتی ویروس ویندوز از آنتی ویروس‌های رایگان عملکرد بهتری دارد اما نسبت به برخی آنتی ویروس‌های پولی قابلیت‌های کمتر یا ضعیف‌تری ارائه می‌کند. از جمله ویژگی‌های آنتی ویروس رایگان ویندوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
به دلیل حساسیت بالای آنتی ویروس ویندوز به فایل‌های ناشناخته، معمولاً در نصب نرم‌افزارها مشکلاتی ایجاد می‌شود. از آنجایی‌که امکان حذف آن از ویندوز وجود ندارد، آنتی ویروس ویندوز را می‌توان به صورت موقت یا دائم، غیر فعال کرد.
غیر فعال کردن موقت آنتی ویروس ویندوز:
با تغییر مجدد Real-time protection به On می‌توانید آنتی ویروس ویندوز را فعال کنید.
غیرفعال کردن دائمی آنتی ویروس ویندوز:
در ویندوز 10 شما می‌توانید به کمک ویرایشگر Local Group Policy به صورت دائم برنامه‌ی Windows Defender Antivirus را غیر فعال کنید. برای انجام این کار مراحل زیر را دنبال کنید:
منابع: buddycompany.com | kaspersky.com | webroot.com | microsoft.com